Saber y universalidad. Acerca de la estructura de la scientia universalis en la modernidad temprana
PDF

Palabras clave

ciencia universal
enciclopedia,
filosofía del barroco
filosofía moderna
método, lógica
tópica

Cómo citar

Esquisabel, O. (2025). Saber y universalidad. Acerca de la estructura de la scientia universalis en la modernidad temprana. Revista De Filosofía Universidad Iberoamericana , 57(159), 316–347. https://doi.org/10.48102/rdf.v57i159.357

Resumen

Este artículo aborda el análisis de las ideas rectoras del concepto barroco de ciencia
universal. De este modo, sobre la base de la distinción entre saber intuitivo
y saber proposicional, el proyecto barroco de ciencia universal se caracteriza
como un saber proposicional y categorial cuya meta es abarcar la totalidad de las
cosas. En este sentido, las realizaciones de los siglos xvi y xvii se complementan
entre sí, en la medida en que el primero llevó a cabo una empresa de recolección
sobre la que el segundo reflexionó lógica y epistemológicamente. De esta forma,
el saber enciclopédico o universal se organiza de manera deductiva y, al mismo
tiempo, tópica, fundándose por dicha tarea una serie de supuestos determinantes,
a saber, la admisión de una estructura ontológica total, la confianza en la
potencia cognoscitiva de la razón humana, el carácter “cósmico” o “bien ordenado”
del mundo, la perfectibilidad infinita —aunque confinada— de nuestro
conocimiento y la posibilidad de basar la universalidad de la ciencia en alguna
clase de cálculo o algoritmo. Finalmente, la búsqueda de una ciencia universal
en los siglos xvi y xvii encuentra su base antropológica en una nueva manera
de ver y tematizar tanto el mundo como nuestro acceso a él, en un contexto de
profundos cambios.

https://doi.org/10.48102/rdf.v57i159.357
PDF

Citas

Alsted, Johann. Philosophia digne restituta: libros quatuor praecognitorum philosophicorum complectens. Herborn: Corvinus, 1612.

Aristotelis. De anima. Ed. de W. D. Ross. Oxford: Oxford University Press, 1956.

Bisterfeld, Johann Heinrich. Bisterfeldius redivivus seu operum H. Bisterfeldi editio, vols. I-II. La Haya: A. Ulacq, 1661.

_____. “Logica”. En Bisterfeldius redivivus, seu operum H. Bisterfeldi editio, pp. 2-451, vol. II. La Haya: A. Ulacq, 1661.

Carnap, Rudolf. Der logische Aufbau der Welt. Berlín: In Weltkreis Verlag, 1928.

_____. Einführung in die symbolische Logik. Viena: Springer, 1954. Comenius, Amos. Philosophiae prodromus et conatuum pansophicorum dilucidatio Londres: Jan, 1639.

De Cusa, Nicolaus. Opera omnia, iussu et auctoritate Academiae Litterarum Heidelbergensis ad codicum fide edita. Leipzig, 1932 sqq-Hamburg,1950 sqq: Heidelberger Akademie der Wissenschaften.

Descartes, René. Regulae ad directionem ingenii. En: René Descartes. Oeuvres, editado por Charles Adam y Paul Tannery. París: Leopold Cerf, 1897-1910 (citado como AT y volumen en notas).

Freigius, Johannes Thomas. Partitiones iuris utriusque. Basilea: Henricpetri, 1571.

Hohendorf, , editado por, editor. Die neue Lehrart: Pädagogische Schriften Wolfgang Ratkes. Berlín: Volk und Wissen Volkseigener Verlag, 1957.

Gemma, Cornelius. De arte cyclognomica. Antverpiae: Plantini, 1569. Keckermann, Bartholomäus. Opera omnia quae extant. Coloniae Allobrogum: Aubertus,1614.

Kemmerling, Andreas. “Die Bezweifelbarkeit der eigenen Existenz”. En: Descartes nachgedacht, editado por A. Kemmerling y H.P. Schütt, 80-122. Fráncfort: Klostermann, 1996.

Khunrath, Heinrich. Amphiteatrum sapientiae humanae. Editado por E. Wolfart. Hannoviae: Antonius, 1609.

Leibniz, Gottfried Wilhelm. Sämtliche Schriften und Briefe, editados por la Academia de Ciencias de Berlín. Berlín: Akademie Verlag, 1923 (citado AA, serie, volumen y página).

_____. Philosophische Schriften, vols. 1-7, editados por C.I. Gerhardt. Hildesheim y Nueva York: Georg Olms Verlag, 1978, (citado GP, volumen y página).

Leinkauf, Thomas. “Scientia universalis, memoria und status corruptionis. Überlegungen zu philosophischen und theologischen Implika- tionen der Universalwissenschaft sowie zum Verhältnis von Uni- versalwissenschaft und Theorien des Gedächtnisses”. En: Ars memorativa. Zur kulturgeschichtlichen Bedeutung der Gedächtniskunst 1400-1750, editado por J. J. Berns y W. Neuber, 1-34. Tübingen: Mohr, 1993.

_____. Mundus combinatus. Untersuchungen zur Struktur der barocken Universalwissenschaft am Beispiel Athanasius Kirchers SJ. Berlín: Akademie Verlag, 1993.

_____. “‘Mundus combinatus’ y ‘ars combinatoria’ als geistesgeschicht- licher Hintergrund des Museum Kirchnerianum in Roma”. En: Macrocosmos in Micorcosmo, editado por Andreas Grote, 535-553. Opladen: Springer, 1994.

. “Diversitas identitate compensata. Ein Grundtheorem in Leib- niz’ Denken und seine Voraussetzungen in der frühen Neuzeit”. Studia Leibnitiana 28 (1996): 58-83 [parte 1], y 29 (1997): 81- 102 [parte 2].

_____. “Systema mnemonicum und circulus encyclopaediae. Johann Heinrich Alsteds Versuch einer Fundierung des universalen Wis- sens in der ars memorativa”. En Seelenmaschinen, Gattungstradi- tionen, Funktionen und Leistungsgrenzen der Mnemotechniken vomspäten Mittelalter bis zum Beginn der Moderne, J. J. Berns y W. Neuber, 279-307. Viena: Böhlau Verlag, 2000.

_____. “Überlegungen zur Transformation des antik-scholastischen Me- thoden- und Wissensbegriffs in der Frühen Neuzeit: Autopsie, Experiment, Induktion”. En Transformationen antiker Wissens- chaften. editado por Goerg Töpfer y Harmut Böhme, 215-241. Berlín: De Gruyter, 2000,

_____. “Lullismus”. En Der Neue Ueberweg, Die Philosophie des 17. Jahrhundert. Bd. 4: Das Heilige Römische Reich Deutscher Nation. Nord-und Ostmitteleuropa, editado por Helmut Holzhey y Wil- helm Schmidt-Biggemann, editores. Con la colaboración de Vi- lem Murdoch. Basilea: Schwaber Verlag, 2001.

_____. “Wissen und Wissenschaft”. En Philosophie des Humanismus und der Renaissance 1350-1600, 159-221.Hamburgo: Meiner, 2017, vol. I.

_____. “Neue Wissensinstrumente? Das Problem der ‘praecognita’ und der Begriff der Ordnung im Methodendiskurs zwischen 1550 und 1650: Ramus, Zabarella, Bacon.” En: Old and New Órganon. Guido Giglioni, editor. Turnhout: Brepols, en prensa.

Libavius, Andreas. Alchymia recognita, emendata et aucta tum dogmatibus & experimentis nonullis, tum comentario medico physico chymico, Francofurti: Saurius, 1609.

Llull, Ramón. Arbor scientiae... opus nuperrime recognitum, revisum, & correctum. Lugduni: Pillehotte, 1635.

Popkin, Richard H., editor. Scepticism from the Renaissance to the Enlightenment. Wiesbaden: Harrassowitz, 1987. Wolfenbütteler For- schungen, Bd. 35.

Postell, Guillaume. De universitate liber, segunda edición. Parisiis: Iuvenius, 1563.

Ramus, Petrus. Dialectica, Audomari Talaei praelectionibus illustrata. Basilea: Episcopi, 1572.

_____. Dialecticae institutiones. Bad Cannstatt: Frommann-Holzboog, 1964.

Reisch, Gregor. Margarita philosophica, hocest habitum seu disciplinarum omnium, quotquot philosophiae superioris ambitu continentur, perfectissima κυκλοπαιδεία. Basilea: Henricpetri, 1584.

Rioux, Georges. L’oeuvre pédagogique de Wolfgang Ratichius (1571-1635). París: Vrin, 1963.

Robinet, André. Aux sources de l’esprit cartésien. París: Vrin, 1996.

Sánchez, Petrus Hyeronimus. Generalis et admirabilis methodus ad omnes scientias facilius, et scitius addiscendas. Turiasonae: Lavayen, 1619. Schelling, F. W. J. “Philosophie und Religion”. En F. W. J. Schelling. Sämtliche Werke. Stuttgart y Augsburg: Cotta, 1857-1860 (citado como SW, volumen y tomo).

Schmidt-Biggemann, Wilhelm. Topica universalis: Eine Modellgeschichte humanistischer und barocker Wissenschaft. Hamburgo: Felix Meiner Verlag, 1983.

Schwaiger, Clemens. Das Problem des Glücks im Denken Christian Wolffs. Eine quellen-, begriffs und entwicklungsgeschichtliche Studie zu Schlüsselbegriffen seiner Ethik. Stuttgart-Bad Cannstatt: Frommann-Holzboog, 1995.

Stegmüller, Wolfgang. Hauptströmungen der Gegenwartsphilosophie. Stuttgart: Alfred Kröner Verlag, 1989.

Tholosanus, Petrus Gregorius. Commentaria in prolegomena syntaxeon mirabilis. Venetiis: de Imbertis, 1588.

Tschirnhaus, Ehrenfried W. Medicina mentis sive artis inveniendi praecepta generalia. Amsterdam: Albertum Magnum & Joannem Rieu- werts Juniorem, 1687; Leipizg: en Thomam Fritsch, 1695.

Weigelius, Erhard. Idea totius encyclopaediae mathematico-philosophica hoc est, Analysis Aristotelico-Euclidea genuinum demonstrandi modum & plenam solidioris Philosophiae faciem per omnes disciplinas & facultates ichnographice pingens. Jenae: Meyer, 1671.

_____. Universi corporis pansophici prodromus de gradibus humanae cognitionis, ipsaque trina mentis operatione, generaliter agens, quem dicere posses Pantognosiam. Jenae: Bauhofer, 1672.

Zabarella, Jacopo. Liber de tribus praecognitis. En Opera logica, segunda edición, pp. 497-528. Venetiis: Meietus, 1586.

Zittel, Claus. “Mirabilis scientiae fundamenta. Die Philosophie des jun- gen Descartes (1619-1628)”. En Seelenmaschinen: Gattungstradi- tionen, Funktionen und Leistungsgrenzen der Mnemotechniken vom späten Mittelalter bis zum Beginn der Moderne, editado por J. J. Berns y W. Neuber, 309-362. Viena: Böhlau Verlag, 2000.

Zwinger, Theodor. Theatrum humanae vitae. Basilea: Oporinus, 1565.

Creative Commons License

Esta obra está bajo una licencia internacional Creative Commons Atribución-NoComercial-CompartirIgual 4.0.

Derechos de autor 2025 Oscar M.