Resumen
Este artículo aborda el análisis de las ideas rectoras del concepto barroco de ciencia
universal. De este modo, sobre la base de la distinción entre saber intuitivo
y saber proposicional, el proyecto barroco de ciencia universal se caracteriza
como un saber proposicional y categorial cuya meta es abarcar la totalidad de las
cosas. En este sentido, las realizaciones de los siglos xvi y xvii se complementan
entre sí, en la medida en que el primero llevó a cabo una empresa de recolección
sobre la que el segundo reflexionó lógica y epistemológicamente. De esta forma,
el saber enciclopédico o universal se organiza de manera deductiva y, al mismo
tiempo, tópica, fundándose por dicha tarea una serie de supuestos determinantes,
a saber, la admisión de una estructura ontológica total, la confianza en la
potencia cognoscitiva de la razón humana, el carácter “cósmico” o “bien ordenado”
del mundo, la perfectibilidad infinita —aunque confinada— de nuestro
conocimiento y la posibilidad de basar la universalidad de la ciencia en alguna
clase de cálculo o algoritmo. Finalmente, la búsqueda de una ciencia universal
en los siglos xvi y xvii encuentra su base antropológica en una nueva manera
de ver y tematizar tanto el mundo como nuestro acceso a él, en un contexto de
profundos cambios.
Citas
Alsted, Johann. Philosophia digne restituta: libros quatuor praecognitorum philosophicorum complectens. Herborn: Corvinus, 1612.
Aristotelis. De anima. Ed. de W. D. Ross. Oxford: Oxford University Press, 1956.
Bisterfeld, Johann Heinrich. Bisterfeldius redivivus seu operum H. Bisterfeldi editio, vols. I-II. La Haya: A. Ulacq, 1661.
_____. “Logica”. En Bisterfeldius redivivus, seu operum H. Bisterfeldi editio, pp. 2-451, vol. II. La Haya: A. Ulacq, 1661.
Carnap, Rudolf. Der logische Aufbau der Welt. Berlín: In Weltkreis Verlag, 1928.
_____. Einführung in die symbolische Logik. Viena: Springer, 1954. Comenius, Amos. Philosophiae prodromus et conatuum pansophicorum dilucidatio Londres: Jan, 1639.
De Cusa, Nicolaus. Opera omnia, iussu et auctoritate Academiae Litterarum Heidelbergensis ad codicum fide edita. Leipzig, 1932 sqq-Hamburg,1950 sqq: Heidelberger Akademie der Wissenschaften.
Descartes, René. Regulae ad directionem ingenii. En: René Descartes. Oeuvres, editado por Charles Adam y Paul Tannery. París: Leopold Cerf, 1897-1910 (citado como AT y volumen en notas).
Freigius, Johannes Thomas. Partitiones iuris utriusque. Basilea: Henricpetri, 1571.
Hohendorf, , editado por, editor. Die neue Lehrart: Pädagogische Schriften Wolfgang Ratkes. Berlín: Volk und Wissen Volkseigener Verlag, 1957.
Gemma, Cornelius. De arte cyclognomica. Antverpiae: Plantini, 1569. Keckermann, Bartholomäus. Opera omnia quae extant. Coloniae Allobrogum: Aubertus,1614.
Kemmerling, Andreas. “Die Bezweifelbarkeit der eigenen Existenz”. En: Descartes nachgedacht, editado por A. Kemmerling y H.P. Schütt, 80-122. Fráncfort: Klostermann, 1996.
Khunrath, Heinrich. Amphiteatrum sapientiae humanae. Editado por E. Wolfart. Hannoviae: Antonius, 1609.
Leibniz, Gottfried Wilhelm. Sämtliche Schriften und Briefe, editados por la Academia de Ciencias de Berlín. Berlín: Akademie Verlag, 1923 (citado AA, serie, volumen y página).
_____. Philosophische Schriften, vols. 1-7, editados por C.I. Gerhardt. Hildesheim y Nueva York: Georg Olms Verlag, 1978, (citado GP, volumen y página).
Leinkauf, Thomas. “Scientia universalis, memoria und status corruptionis. Überlegungen zu philosophischen und theologischen Implika- tionen der Universalwissenschaft sowie zum Verhältnis von Uni- versalwissenschaft und Theorien des Gedächtnisses”. En: Ars memorativa. Zur kulturgeschichtlichen Bedeutung der Gedächtniskunst 1400-1750, editado por J. J. Berns y W. Neuber, 1-34. Tübingen: Mohr, 1993.
_____. Mundus combinatus. Untersuchungen zur Struktur der barocken Universalwissenschaft am Beispiel Athanasius Kirchers SJ. Berlín: Akademie Verlag, 1993.
_____. “‘Mundus combinatus’ y ‘ars combinatoria’ als geistesgeschicht- licher Hintergrund des Museum Kirchnerianum in Roma”. En: Macrocosmos in Micorcosmo, editado por Andreas Grote, 535-553. Opladen: Springer, 1994.
. “Diversitas identitate compensata. Ein Grundtheorem in Leib- niz’ Denken und seine Voraussetzungen in der frühen Neuzeit”. Studia Leibnitiana 28 (1996): 58-83 [parte 1], y 29 (1997): 81- 102 [parte 2].
_____. “Systema mnemonicum und circulus encyclopaediae. Johann Heinrich Alsteds Versuch einer Fundierung des universalen Wis- sens in der ars memorativa”. En Seelenmaschinen, Gattungstradi- tionen, Funktionen und Leistungsgrenzen der Mnemotechniken vomspäten Mittelalter bis zum Beginn der Moderne, J. J. Berns y W. Neuber, 279-307. Viena: Böhlau Verlag, 2000.
_____. “Überlegungen zur Transformation des antik-scholastischen Me- thoden- und Wissensbegriffs in der Frühen Neuzeit: Autopsie, Experiment, Induktion”. En Transformationen antiker Wissens- chaften. editado por Goerg Töpfer y Harmut Böhme, 215-241. Berlín: De Gruyter, 2000,
_____. “Lullismus”. En Der Neue Ueberweg, Die Philosophie des 17. Jahrhundert. Bd. 4: Das Heilige Römische Reich Deutscher Nation. Nord-und Ostmitteleuropa, editado por Helmut Holzhey y Wil- helm Schmidt-Biggemann, editores. Con la colaboración de Vi- lem Murdoch. Basilea: Schwaber Verlag, 2001.
_____. “Wissen und Wissenschaft”. En Philosophie des Humanismus und der Renaissance 1350-1600, 159-221.Hamburgo: Meiner, 2017, vol. I.
_____. “Neue Wissensinstrumente? Das Problem der ‘praecognita’ und der Begriff der Ordnung im Methodendiskurs zwischen 1550 und 1650: Ramus, Zabarella, Bacon.” En: Old and New Órganon. Guido Giglioni, editor. Turnhout: Brepols, en prensa.
Libavius, Andreas. Alchymia recognita, emendata et aucta tum dogmatibus & experimentis nonullis, tum comentario medico physico chymico, Francofurti: Saurius, 1609.
Llull, Ramón. Arbor scientiae... opus nuperrime recognitum, revisum, & correctum. Lugduni: Pillehotte, 1635.
Popkin, Richard H., editor. Scepticism from the Renaissance to the Enlightenment. Wiesbaden: Harrassowitz, 1987. Wolfenbütteler For- schungen, Bd. 35.
Postell, Guillaume. De universitate liber, segunda edición. Parisiis: Iuvenius, 1563.
Ramus, Petrus. Dialectica, Audomari Talaei praelectionibus illustrata. Basilea: Episcopi, 1572.
_____. Dialecticae institutiones. Bad Cannstatt: Frommann-Holzboog, 1964.
Reisch, Gregor. Margarita philosophica, hocest habitum seu disciplinarum omnium, quotquot philosophiae superioris ambitu continentur, perfectissima κυκλοπαιδεία. Basilea: Henricpetri, 1584.
Rioux, Georges. L’oeuvre pédagogique de Wolfgang Ratichius (1571-1635). París: Vrin, 1963.
Robinet, André. Aux sources de l’esprit cartésien. París: Vrin, 1996.
Sánchez, Petrus Hyeronimus. Generalis et admirabilis methodus ad omnes scientias facilius, et scitius addiscendas. Turiasonae: Lavayen, 1619. Schelling, F. W. J. “Philosophie und Religion”. En F. W. J. Schelling. Sämtliche Werke. Stuttgart y Augsburg: Cotta, 1857-1860 (citado como SW, volumen y tomo).
Schmidt-Biggemann, Wilhelm. Topica universalis: Eine Modellgeschichte humanistischer und barocker Wissenschaft. Hamburgo: Felix Meiner Verlag, 1983.
Schwaiger, Clemens. Das Problem des Glücks im Denken Christian Wolffs. Eine quellen-, begriffs und entwicklungsgeschichtliche Studie zu Schlüsselbegriffen seiner Ethik. Stuttgart-Bad Cannstatt: Frommann-Holzboog, 1995.
Stegmüller, Wolfgang. Hauptströmungen der Gegenwartsphilosophie. Stuttgart: Alfred Kröner Verlag, 1989.
Tholosanus, Petrus Gregorius. Commentaria in prolegomena syntaxeon mirabilis. Venetiis: de Imbertis, 1588.
Tschirnhaus, Ehrenfried W. Medicina mentis sive artis inveniendi praecepta generalia. Amsterdam: Albertum Magnum & Joannem Rieu- werts Juniorem, 1687; Leipizg: en Thomam Fritsch, 1695.
Weigelius, Erhard. Idea totius encyclopaediae mathematico-philosophica hoc est, Analysis Aristotelico-Euclidea genuinum demonstrandi modum & plenam solidioris Philosophiae faciem per omnes disciplinas & facultates ichnographice pingens. Jenae: Meyer, 1671.
_____. Universi corporis pansophici prodromus de gradibus humanae cognitionis, ipsaque trina mentis operatione, generaliter agens, quem dicere posses Pantognosiam. Jenae: Bauhofer, 1672.
Zabarella, Jacopo. Liber de tribus praecognitis. En Opera logica, segunda edición, pp. 497-528. Venetiis: Meietus, 1586.
Zittel, Claus. “Mirabilis scientiae fundamenta. Die Philosophie des jun- gen Descartes (1619-1628)”. En Seelenmaschinen: Gattungstradi- tionen, Funktionen und Leistungsgrenzen der Mnemotechniken vom späten Mittelalter bis zum Beginn der Moderne, editado por J. J. Berns y W. Neuber, 309-362. Viena: Böhlau Verlag, 2000.
Zwinger, Theodor. Theatrum humanae vitae. Basilea: Oporinus, 1565.

Esta obra está bajo una licencia internacional Creative Commons Atribución-NoComercial-CompartirIgual 4.0.
Derechos de autor 2025 Oscar M.